لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos) با نام رسمی جمهوری لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos Respublika) کشوری است در شمال شرقی اروپا که از شمال به لتونی، از مشرق و جنوب شرقی به بلاروس، از جنوب به لهستان، از جنوب غربی به روسیه (منطقه برونبومی کالینینگراد) و از مغرب به دریای بالتیک محدود میشود. جمهوری لیتوانی بزرگترین و جنوبیترین کشور در میان سه جمهوری حوزه بالتیک در اروپاست.
جمعیت لیتوانی ۳٫۲ میلیون نفر و پایتخت و بزرگترین شهر آن ویلنیوس است. واحد پول این کشور لیتاس است که در ابتدای ۲۰۱۵ میلادی به یورو تغییر کرد. زبان رسمی آن لیتوانیایی است، زبانهای لهستانی و روسی نیز در این کشور رواج دارد. این زبان از شاخه بالتیک زبانهای هندواروپایی است. بیشتر مردم لیتوانی مسیحی هستند و ۷۹ درصد به کلیسای کاتولیک رومی تعلق دارند.
گروهی از مردمان هندواروپایی از دیرباز در ساحل جنوب شرقی دریای بالتیک و سرزمین لیتوانی کنونی ساکن شدند. لیتوانی در دهه ۱۲۳۰ توسط مینداوگاس متحد شد و او در ۶ ژوئیه ۱۲۵۳ به عنوان پادشاه نخستین کشور لیتوانیایی که دوکنشین اعظم لیتوانی نام داشت تاجگذاری کرد.
در طول قرن ۱۴، این دوکنشین با دربر گرفتن بلاروس امروزی، اوکراین، و بخشهایی از لهستان و روسیه، تبدیل به بزرگترین کشور در اروپا شد. لیتوانی و کشور لهستان بعدها یک اتحاد دوگانه تشکیل دادند که دویست سال دوام آورد اما پس از آن امپراتوری روسیه بیشتر مناطق لیتوانی را ضمیمه خود کرد.
لیتوانی پس از جنگ جهانی اول مستقل شد اما بعداً نخست توسط شوروی و سپس توسط آلمان اشغال شد. با نزدیک شدن جنگ جهانی دوم به پایان خود آلمانیها عقبنشینی کرده و اتحاد شوروی مجدداً لیتوانی را اشغال کرد.
در ۱۱ مارس سال ۱۹۹۰، یک سال پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لیتوانی نخستین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد. پیش از بحران مالی جهانی که از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ به درازا کشید، لیتوانی یکی از سریعترین رشدهای اقتصادی در اتحادیه اروپا را دارا بود. امروزه در فهرست شاخص توسعه انسانی سازمان ملل متحد، کشور لیتوانی در رده «توسعه بسیار بالای انسانی» قرار دارد. لیتوانی از اعضای سازمان ناتو، شورای اروپا و اتحادیه اروپا است.
کشور لیتوانی در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۷ به عضویت کامل پیمان شنگن درآمد و در سال ۲۰۰۹، ویلنیوس به فراخور هزاره نامگذاریاش، به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در آن سال شناخته شد.
مرکز جغرافیایی اروپا نزدیک ویلنیوس است.
تاریخ
نخستین مردمان پس از آب شدن یخهای دوران یخبندان یعنی در دوره هزاره دهم پیش از میلاد در منطقه لیتوانی ساکن شدند. مردم هندواروپایی آغازین در هزارههای سوم و دوم پیش از میلاد به لیتوانی رسیده و با ساکنان پیشین آن درآمیخته و قبایل گوناگون بالتیکی را بهوجود آوردند.
نام لیتوانی برای نخستین بار در سال ۱۰۰۹ میلادی در یک سند تاریخی آلمانی به نام «سالنامه کوئدلینبورگ» یاد شدهاست.دوکنشین لیتوانی در سده سیزدهم پا گرفت و دوک بزرگ میندوگاس تمامی مناطق را با هم متحد کرد و ملت یگانهای را به وجود آورد. او در سال ۱۲۵۳ توسط نماینده رسمی پاپ تاجگذاری شد. شهر ویلنیوس (پایتخت لیتوانی) در سال ۱۳۲۳ توسط دوک بزرگ گدیمیناس بنیاد شد.
لیتوانی و لهستان در سال ۱۳۸۵ پیمان کرووس را امضا نمودند. در نتیجه دوک بزرگ یوگایلا با شاهزاده خانم لهستانی ازدواج کرد و شاه لهستان شد. وی متعهد شد که ملت لیتوانی را مسیحی نماید.
در خلال سده ۱۴ میلادی دوکنشین بزرگ لیتوانی شامل کشورهای امروزی بلاروس، اوکراین و بخشهایی از لهستان و روسیه میشد و بزرگترین کشور اروپا بهشمار آمد. این دوکنشین بعدها تکهتکه شد و بیشتر سرزمین آن به امپراتوری روسیه ضمیمه شد.
در سال ۱۵۶۹ لیتوانی و لهستان اتحادیه لوبلین را به وجود آوردند با اتحاد با یکدیگر یک جمهوری همسود را به وجود آوردند که تا سال ۱۷۹۵ پایدار ماند.
پس از پایان جنگ جهانی یکم، در تاریخ ۱۶ فوریه ۱۹۱۸ قرارنامه استقلال لیتوانی به امضا رسید و در آن برپایی دوباره یک کشور مستقل در این سرزمین اعلام شد. از سال ۱۹۴۰ لیتوانی نخست از سوی اتحاد شوروی و سپس از سوی آلمان نازی به اشغال درآمد. با نزدیک شدن پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۴ و واپسنشینی آلمانها، شوروی لیتوانی را اشغال کرد. از آن پس، کشور لیتوانی با نام جمهوری سوسیالیستی لیتوانی شوروی، یکی از جمهوریهای شوروی شد. در ۱۱ مارس ۱۹۹۰، لیتوانی نخستین جمهوری اتحاد شوروی بود که اعلام استقلال کرد.
لیتوانی در سال ۱۹۹۴ عضو اتحادیه اروپا و در سال ۲۰۰۴ عضو سازمان ناتو شد و لیتوانی در سال ۲۰۰۷ به پیمان شنگن پیوست. لیتوانی در سال ۲۰۰۹ پایتخت فرهنگی اروپا عنوان شد. لیتوانی در نیمه دوم سال ۲۰۱۳ ریاست دورهای اتحادیه اروپا را داشت.
زبان
زبان لیتوانیایی یکی از زبانهای هند و اروپایی و از شاخه زبانهای بالتیک است. این زبان با الفبای لاتین نوشته میشود و ۳۲ حرف دارد. این زبان همچنین بسیار به زبان لاتویایی نزدیک است. زبانهای شاخه بالتیک ویژگیهای زیادی از زبان اصلی هندواروپاییان را حفظ کردهاند و به این خاطر همانندیهای زیادی با زبانهای باستانی هندواروپایی همچون اوستایی و سانسکریت از خود نشان میدهند.
پیش از سده ۱۶ که نخستین آثار ادبی به زبان لیتوانیای منتشر شد، زبان نوشتاری اصلی در این منطقه لاتین بود و آثار زیادی به زبان لاتین در سرزمین لیتوانی نوشته میشد. در لیتوانی کلمات بر اساس مؤنث یا مذکر بودن جداسازی میشوند. در حال حاضر در دانشگاه شهر ویلنیوس لیتوانی زبان فارسی و عربی تدریس میشود و حدوداً ۲۸ دانشجو فارغالتحصیل شدهاند.
سیاست
نوع حکومت لیتوانی جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانونگذاری میباشد. در لیتوانی رئیسجمهور با رای مستقیم مردم برای دورهای ۵ ساله انتخاب میشود. پست رئیسجمهوری بیشتر تشریفاتی است و رئیسجمهور مسئول سیاستهای خارجی کشور است. نخستوزیر قدرت اجرایی را در دست دارد، او رئیس کابینه دولت و از سوی مجلس انتخاب میشود. مجلس لیتوانی ۱۴۱ کرسی دارد که برای دورهای چهار ساله انتخاب میشوند.
رولانداس پاکساس سال ۲۰۰۳ به عنوان رئیسجمهور لیتوانی انتخاب شد اما یک سال بعد به عنوان اولین رئیس دولت اروپایی به اعطای تابعیت غیرقانونی به یک تاجر روسی در ازای دریافت پول متهم شد و پس از استیضاح برکنار شد.
دالیا گریبائوسکایته رئیسجمهور کنونی کشور لیتوانی، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۲ ژوئیه سال ۲۰۰۹ با کسب اکثریت آرا به پیروزی رسیدهاست و نخستین رهبر زن در این کشور شد. گریبائوسکایته پنجمین رئیسجمهور لیتوانی از زمان استقلال این کشور از شوروی سابق در سال ۱۹۹۰ است. نزدیکترین رقیب وی آلگیرداس بوتکویسیوس ۵۳ ساله از جناح سوسیال دموکرات که سابقاً وزیر بود، با کسب ۱۱٫۸۵ درصد آرا در جایگاه دوم ایستاد و شکست خود را پذیرفت.«بانوی آهنین» لیتوانی دالیا گریبائوسکایته برای بار دوم نیز در سال۲۰۱۴ رئیسجمهور لیتوانی شد. نقش اصلی رئیسجمهور لیتوانی اجرا سیاستهای خارجی است و گریبائوسکایته در کارزار انتخاباتی خود گفت که میخواهد لحن سخت گذشته را که اغلب نسبت به مسکو اتخاذ شده، نرم کند. وی میگوید الگوی سیاسی وی مارگارت تاچر، نخستوزیر پیشین انگلیس است.
جغرافیا
لیتوانی از شمال با کشور لتونی، از جنوب شرقی با کشور بلاروس و از جنوب غربی با کشور لهستان و روسیه همسایه است. در غرب این کشور دریای بالتیک قرار دارد. لیتوانی در لبه دشت شمال اروپا قرار گرفتهاست. سطح سرزمین آن توسط حرکات آرام و سنگین یخچالهای طبیعی آخرین عصر یخبندان هموار شدهاست. لیتوانی متشکل است از جلگهٔ کمارتفاعی که دارای دریاچههای فراوان است و رشتههای یخرُفت در آن امتداد دارد. از دریاچههای مهم میتوان به دریاچه ویشتیتیس اشاره کرد.
رودهای مهم آن نمانوس (نمان)، و ویلنیا، و بلندترین نقطه لیتوانی تپه آوکشتویاس با ارتفاع ۲۹۴ متر است که در بخش شرقی کشور قرار دارد. نزدیک به ۳۳ درصد از این کشور را منطقهای جنگلی و نیمهجنگلی پوشش میدهد. آب و هوا در نقاط مختلف لیتوانی متفاوت است. در مناطق غربی ملایم و معتدل است و در مناطق شرقی تنوع دمایی بسیار است.
نواره کورونی زبانهای ماسهای از خشکی که در دریای بالتیک واقع شده و بخش جنوبی آن در استان کالینینگراد کشور روسیه و بخش شمالی آن در کشور لیتوانی قرار دارد جزو میراثهای جهانی یونسکو است. نواره کورونی بلندترین تلماسههای اروپا را در خود جای داده که میانگین بلندی آنها ۳۵ متر است اما بلندای برخی از این تپههای ماسهای به ۶۰ متر هم میرسد. شهر کلایپدا، بندر اصلی آب گرم لیتوانی در دهانه باریکی از تالاب کورونی واقع شده که مردابی کمعمق است که تا جنوب کالینینگراد ادامه مییابد. رود نمانوس و شاخههای آن محمولههای بینالمللی را از این بندر حمل میکنند.
تقسیمات کشوری
نام هر استان با نام شهری که مرکز آن استان است، یکی میباشد. بزرگترین و پرجمعیتترین استان نیز، استان ویلنیوس میباشد.
کشور لیتوانی به ده استان، تقسیم شدهاست. استانهای لیتوانی، خود به شصت شهرستان تقسیم میشوند.
شهرهای مهم
شهر ویلنیوس پایتخت و بزرگترین شهر لیتوانی و دومین شهر آن کاوناس است. بندر مهم کلایپدا سومین شهر این کشور است. پلانگاه شهر فستیوالی و برگزارکننده سالانه حدوداً۱۰۰ مسابقه و جشن است.
شهرهای اصلی لیتوانی آمار رسمی (۲۰۱۱) |
|||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ویلنیوس کاوناس |
|||||||||||
رتبه | شهر | شهرستان | جمعیت | رتبه | شهر | شهرستان | جمعیت | کلایپدا شولی (شهر) |
|||
۱ | ویلنیوس | ویلنیوس | ۵۴۲٬۹۳۲ | ۱۱ | کداینیای | کاوناس | ۲۹٬۸۲۴ | ||||
۲ | کاوناس | کاوناس | ۳۳۶٬۹۱۲ | ۱۲ | تلشیای | تلشیای | ۲۹٬۱۰۷ | ||||
۳ | کلایپدا | کلایپدا | ۱۷۷٬۸۱۲ | ۱۳ | ویساگیناس | اوتنا | ۲۶٬۸۰۴ | ||||
۴ | شولی (شهر) | شیاولیای | ۱۲۰٬۹۶۹ | ۱۴ | تاوراگه | تاوراگه | ۲۶٬۴۲۹ | ||||
۵ | پانهوژیس | پانهوژیس | ۱۰۹٬۰۲۸ | ۱۵ | اوکمرگه | ویلنیوس | ۲۵٬۸۶۶ | ||||
۶ | آلیتوس | آلیتوس | ۶۳٬۶۴۲ | ۱۶ | پلونگه | تلشیای | ۲۲٬۲۸۷ | ||||
۷ | ماژیکیای | ماریامپوله | ۴۴٬۸۸۵ | ۱۷ | کرتینگا | کلایپدا | ۲۰٬۷۴۸ | ||||
۸ | ماریامپوله | تلشیای | ۳۸٬۸۱۹ | ۱۸ | شیلوته | کلایپدا | ۱۹٬۷۲۰ | ||||
۹ | یانووا | کاوناس | ۳۳٬۱۷۲ | ۱۹ | رادویلیشکیس | شیاولیای | ۱۸٬۴۳۶ | ||||
۱۰ | اوتنا | اوتنا | ۳۱٬۱۳۹ | ۲۰ | پالانگا | کلایپدا |
اقتصاد
مهمترین شرکای اقتصادی لیتوانی در زمینه صادرات و واردات طی سالهای گذشته را کشورهای روسیه، لتونی، آلمان، لهستان، استونی، بلاروس و هلند تشکیل میدهند. لیتوانی همچنین به دلیل برخورداری از اسکله مجهز بندری کلایپدا (با ظرفیت اسمی ۴۰ الی ۴۵ میلیون تن در سال) و موقعیت جغرافیایی خاص این کشور در کنار دریای بالتیک، نقش ترانزیتی مهمی بین اروپای شرقی و غربی ایفاء میکند. صادرات لیتوانی را بعضی تولیدات معدنی، تجهیزات مکانیکی، الکتریکی و شیمیایی، پارچه، مواد غذایی و صنایع چوبی و مبلمان تشکیل میدهد. در مقابل نیز اقلامی چون بعضی تولیدات معدنی، تجهیزات و ماشین آلات، تجهیزات حمل و نقل، پارچه و مواد فلزی وارد میکند.
سوئدبنک یکی از بزرگترین بانکهای خردهفروشی در لیتوانی و لتونی و همچنین استونی است.
ترابری این کشور بر اساس استاندارد اتحادیه اروپا است و دارای دو راهگذر حمل و نقل بینالمللی، سه فرودگاه بینالمللی، راهآهن متصل به اروپا، بالاترین ظرفیت بندر آزاد در دریای بالتیک است. در لیتوانی ۹ منطقه صنعتی و دو منطقه آزاد مناطق اقتصادی برای فعالیتهای تجاری اختصاص یافتهاست.
لیتوانی در اواخر سال ۲۰۰۹ تنها نیروگاه هستهای خود را که در نزدیکی ویزاگیناس در شمال شرقی این کشور واقع شده بود تعطیل کرد. تعطیلی این نیروگاه یکی از شروط لیتوانی برای ورود به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ بود[۶] لیتاس واحد پول لیتوانی بود. نام ایزوی ۴۲۱۷ لیتاس، LTL است و مخفف آن نیز Lt میباشد. هر لیتاس معادل ۱۰۰ سنت بود. از ژانویه۲۰۱۵ واحد پول لیتوانی به یورو تغییر کرد.
بیشترین صادرات کشور لیتوانی
صادرات لیتوانی را بیشتر تولیدات معدنی، تجهیزات مکانیکی، الکتریکی و شیمیایی، پارچه، مواد غذایی و صنایع چوبی و مبلمان چوبی تشکیل میدهد.
بیشترین واردات کشور لیتوانی
واردات کشور لیتوانی را بیشتر تجهیزات و ماشین آلات، تجهیزات حمل و نقل، پارچه و مواد فلزی تشکیل میدهد.
صنایع عمده کشور لیتوانی
لیتوانی یکی از کشورهای باسرعت اینترنت بالا در جهان است، بیشتر مناطق این کشور تحت پوشش اینترنت پرسرعت هستند و در بسیاری از مراکز عمومی همچون فروشگاههای بزرگ، دانشگاهها، مدارس و مرکز تفریحی و خدماتی اینترنت رایگان برای استفاده عموم وجود دارد. همچنین صنایع عمده لیتوانی در زمینه تولید ماشین آلات و تجهیزات، تولیدات مبلمان، تعمیر و نصب ماشین آلات و تجهیزات، تولید مواد اولیه، تولید تجهیزات الکترونیکی، تولید محصولات اولیه داروسازی و ترکیبات دارویی بود. علاوه بر این صنایع شیمایی، آرایشی، روغنی، موتورهای الکتریکی، تجهیزات فلزی، تصفیه نفت، ساخت کشتیهای کوچک، تجهیزات کشاورزی، فرآوری غذایی و سنگهای قیمتی و زینتی مثل کهربا از جمله صنایع دیگر لیتوانی میباشند.
مهمترین تولیدات کشور لیتوانی
مهمترین تولیدات کشاورزی لیتوانی عبارتنداز سیب زمینی، نیشکر، سبزیجات، غلات و فراوردههای دامی و مهمترین تولیدات صنعتی عبارتند از منسوجات، مبلمان، ماشین آلات کشاورزی، لوازم خانگی، کشتی و شناورهای کوچک. تعداد نیروی کار در این کشور بیش از دو میلیون نفر است.
تفاهمنامهٔ همکاری بین اتاقهای بازرگانی ایران و لیتوانی در تابستان ۱۳۹۰ در تهران بین رؤسای اتاقهای بازرگانی دو کشور به امضاء رسیدهاست. در حال حاضر بهطور متوسط حجم تبادل تجاری بین دو کشور بالغ بر ۵ میلیون دلار میباشد.