ترکی استانبولی | |
---|---|
Türkçe | |
بیان | الگو:IPA-. |
زبان بومی در | ترکیه، بلاروس، مقدونیه، قبرس شمالی, یونان، جمهوری آذربایجان، کوزوو, رومانی، عراق<چین> |
تعداد گویشوران
|
۷۵.۷ میلیون (زبان نخست) (2002–2018) ۸۸ میلیون (زبان نخست و دوم) |
تبار
|
|
شکلهای اولیه
|
|
شکلهای استاندارد
|
ترکی عثمانی (منقرض)
|
گویشها | |
سامانه نوشتاری
|
لاتین (الفبای ترکی استانبولی) ترکی استانبولی بریل |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در
|
ترکیه جمهوری ترک قبرس شمالی (به رسمیت شناخته شده توسط ترکیه) قبرس کوزوو (لغو در سال ۱۹۹۹) |
زبان اقلیت
شناختهشده در |
|
تنظیمشده توسط | فرهنگستان زبان ترکی استانبولی |
کدهای زبان | |
ایزو ۶۳۹-۱ | tr |
ایزو ۶۳۹-۲ | tur |
ایزو ۶۳۹-۳ | tur |
زبانشناسی | part of ۴۴-AAB-a |
ترکی استانبولی (به ترکی استانبولی: Türkçe) یا ترکی ترکیه (Türkiye Türkçesi) یکی از زبانهای شاخه جنوب غربی یا گروه اوغوز، زبانهای ترکی است که ۸۸٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر در سراسر جهان به عنوان زبان نخست یا دوم با آن سخن میگویند این زبان رایجترین زبان از شاخهٔ زبانهای ترکی میباشد. جغرافیای آن شامل ترکیه و قبرس شمالی و قسمتهایی از عراق، یونان، بلغارستان، جمهوری مقدونیه، کوزوو، آلبانی و دیگر قسمتهای شرقی اروپا را شامل میشود. سالانه جمعیت بسیاری نیز از ترکیه به غرب اروپا و به ویژه آلمان مهاجرت میکنند که موجب تکلم ترکی در آن مناطق میگردد.
ریشهٔ زبان ترکی را میتوان در ترکستان چین در آسیای مرکزی جست. با گسترش قلمرو امپراتوری عثمانی این زبان که زبان رسمی آنها بود اصلاحات بسیاری مییافت. مصطفی کمال آتاترک (اولین رئیسجمهور ترکیه) در سال ۱۹۲۸، الفبای عثمانی را با الفبای آوایی لاتین جایگزین نمود و کلمات بیشمار عربی، فارسی و… را از این زبان حذف نمود.
الفبای ترکی استانبولی
آتاترک و تدریس نمادین ۲۹ حرف جدید ترکی در شهر سینوپ ۱۹۲۸ میلادی
الفبای ترکی استانبولی، از بیست و نه حرف از حروف لاتین تشکیل شدهاست؛ که با تغییرات جزئی به صورت الفبای ترکی درآمدهاست. تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ که در سال ۱۹۲۸ میلادی به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفبا و زبان کشور ترکیه نسخ و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین (Latince yazılan türkçe) تغییر یافت. این حروف عبارتند از:
A a, B b, C c, Ç ç, D d, E e, F f, G g, Ğ ğ, H h, I ı, İ i, J j, K k, L l, M m, N n, O o, Ö ö, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, Ü ü, V v, Y y, Z z
گفتنی است که همخوان H در زبانهای ترکی وجود نداشته و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آنها بکار رفته وامواژهاند و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آنها افزوده شدهاست.
ویژگیهای ترکی استانبولی
در ترکی استانبولی زمان حال کامل (ماضی نقلی) وجود ندارد و برای این منظور واژگانی به همان گذشته ساده افزوده میشود تا معنی ماضی نقلی از آن برداشت بشود. نمونه:
Bu filmi daha önce/önceden izledin mi? (این فیلم را دیدی؟) “daha önce” به معنی “پیشتر/در گذشته” است. Bu filmi (daha önce) hiç izledin mi? (تاکنون این فیلم را دیدهای؟) “hiç” همان “هیچ” فارسی که در این جمله معنی “تاکنون” میدهد.
برخی حتی احتمال میدهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمدهام، آمدهای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.
تاثیر زبان فارسی بر ترکی استانبولی
زبان فارسی در دورهای طولانی زبان رسمی دربار سلاطین عثمانی بودهاست . دیداری کوتاه و گذرا از موزههای ترکیه و حتی گذر از مناطق قدیمی و آثار تاریخی شهرهای این کشور، که مملو از خط و زبان فارسی است، نشان میدهد که این زبان تا چه پایه در این کشور متداول بودهاست. علاقه بسیاری از ترکها به ادبیات فارسی و عربی یکی از دلایل ورود زبان فارسی به ترکیه بود و تأثیر بسیاری بر این سرزمین گذاشت. ازآن جایی که ترکیه کشوری مسلمان بود، دین باعث ورود زبان عربی به ترکیه شد اما در مقایسه با زبان فارسی، تأثیر زبان عربی محدود است. بسیاری از واژههایی که در نوشتن شعر و نثر ترکی به کار برده میشوند، از فارسی گرفته شدهاند. آنهم شاید بهدلیلِ آسانی زبان فارسی باشد. رفعت یالچین فارغالتحصیل ادبیات فارسی و استاد بازنشسته درسهای عثمانی گفتهاست بسیاری از واژههای ترکی از فارسی گرفته شدهاند.
تا پیش از فارسی زدایی توسط آتاتورک در ترکیه، در فرهنگ عثمانی و زبان ترکی نزدیک به ۵۰ هزار لغت، چه فارسی سره و چه عربی پارسی شده، وجود داشته است. پس از پالایش فرهنگ و واژگان فارسی توسط آتاتورک، ترکها به لحاظ ادبی بسیار ضربه خوردند، گفت: به دستور آتاتورک واژگان پارسی را که تا اوایل قرن ۲۰ در میان ترکها مصطلح بود، از فرهنگ لغات حذف کردند. این باعث شد تا علیرغم ادعای آنها روی مولانا جلال الدین بلخی در مولاناخوانی و مثنویخوانیشان دچار مشکل شوند و ارتباط ادبی آنها نیز با گذشتهشان قطع شد. رجب طیب اردوغان چند سال پیش متوجه این انقطاع فرهنگی شد و دستور به پیگیری آن داد. به همین دلیل اکنون چهار موسسه در ترکیه مشغول پژوهش روی زبان ترکی عثمانی و الفبای فارسی هستند تا بتوانند ارتباط خود را با گذشته ادبیشان، یعنی فرهنگ و ادبیات در دوران پیش از آتاتورک، دوباره برقرار کنند.
پروفسور نعمت ایلدریم اذعان کرده است که نیاکان ما در ترکیه زبان فارسی را جزیی از خود می دانستند و در دوره های تاریخی مختلف غزنویان، سلجوقیان و عثمانیان، به این زبان در ترکیه تکلم می شد. به گفته وی، سال های زیادی زبان های عربی و فارسی همپا با زبان ترکی، در مراکز علمی و فرهنگی سرزمین های پهناور امپراطوری عثمانی، گسترش عظیمی پیدا کرد و مورد توجه قرار گرفت.نعیم فراشری آخرین و بزرگ ترین شاعر پارسیگوی آلبانی در قرن نوزدهم به شمار میآید. تعداد قابل توجهی واژگان فارسی در برخی متصرفات عثمانی مانند بالکان به جا مانده است.
منبع:ویکی پدیا